Yezidiler (Ezîdîler)

0

BEĞENDİM

0

Coğrafi Dağılım: Yezidiler, Kürtçe konuşan ve çoğunluğu Kürt olan bir topluluktur. En büyük nüfusa sahip oldukları bölgeler arasında Irak (650.000), Almanya (60.000), Suriye (50.000) ve Rusya (40.586) yer almaktadır. Ayrıca Ermenistan (35.272), Gürcistan (18.329), Türkiye (5.000) gibi ülkelerde de Yezidi toplulukları bulunmaktadır.

Dil:
Yezidiler, çoğunlukla Kürtçe konuşurlar. Ama Arapça ve diğer diller de azınlık olarak konuşmaktadırlar.

Din ve İnanışlar:
Yezidilik, Zerdüştlük ve eski Mezopotamya dinlerinden etkilenen bir inanç sistemine sahiptir. Yezidiler, Melek Tavus‘u tanrı olarak kabul ederler ve bu inançları, eski Zerdüştlük ve Mitraizm’e dayanan öğretilerle şekillenmiştir. Yezidilikte Tanrı’nın rolü sınırlıdır; yaradılış işinde Melek Tavus‘un aracılık ettiği kabul edilir. Melek Tavus, aynı zamanda affedilmiş bir şeytan olarak görülür ve Tanrı’nın Dünya’daki gölgesidir.

İbadet ve Ritüeller:
Yezidiler, çeşitli ritüel ve geleneklere sahiptir. Bu geleneklerin bazıları şunlardır:

• Melek Tavus‘a ibadet edilir ve onun adı ağza alınmaz.
• Çarşamba, Yezidilerin en kutsal günüdür.
• Yezidiler, güneşe dönerek ibadet ederler ve doğaya büyük saygı gösterirler.
• Reenkarnasyon inancı mevcuttur ve yaşamın döngüsü sürekli olarak devam eder.
• Mitraizm‘de olduğu gibi, boğa kurban edilmesi ve vaftiz uygulamaları da bulunur.

Kutsal Kitaplar:
Yezidiliğin kutsal kitapları Mushafa Reş ve Kitâbü’l-Cilve‘dir. Bu kitaplar, Yezidilerin inançlarını, ritüellerini ve yasaklarını içerir. Ancak bazı araştırmacılar, bu kitapların gerçekte Yezidiliğin asli kutsal kitapları olmadığını, çünkü Yezidiliğin büyük ölçüde sözlü bir gelenek olduğunu ifade etmektedirler.

Tarihsel Arka Plan:
Yezidilik, Şeyh Adî bin Musafir tarafından 12. yüzyılda kurumlaştırılmıştır. Şeyh Adî’nin, Melek Tavus inancını ve öğretilerini geliştirdiği kabul edilir. Yezidilikte Şeyh Adî ve Melek Tavus, en yüksek saygıyı gören figürlerdir. Ayrıca, Yezidilikte Heft Sirr (Yedi Sır) olarak bilinen önemli bir öğreti bulunur.

Toplumsal Yapı:
Yezidiler arasında bir kast yapısı bulunur. Bu yapıda, şeyhler ve pirler önde yer alırken, yalnızca belirli bir kast içinde evlenme ve sosyal ilişkiler kurma izni vardır. Kadınların saçlarını kesmesi yasaktır ve belirli yiyecekler, giysiler gibi unsurlar da dini yasaklar içerir.

Yezidilerin Yaşadıkları Bölgeler

Yezidiler, tarihsel olarak Ortadoğu’nun çeşitli bölgelerinde yaşamaktadırlar. En büyük nüfusları Irak, Almanya, Suriye, Ermenistan ve Türkiye‘de bulunmaktadır. Ancak, son yıllarda özellikle savaşlar ve baskılar nedeniyle Yezidi nüfusu büyük ölçüde göç etmiştir. Yezidilerin yerleşik olduğu başlıca bölgeler şunlardır:

• Irak: Ninova bölgesi (özellikle Şengal (Sinjar) bölgesi), Musul çevresi
• Almanya: Özellikle Berlin, Düsseldorf, Köln gibi şehirlerde yoğun Yezidi nüfusu
• Suriye: Haseke ve Rakka bölgeleri
• Ermenistan: Süleymaniye ve Vedi bölgeleri
• Türkiye: Urfa, Mardin, Diyarbakır ve Viranşehir çevresi (günümüzde nüfus azalmıştır)
• Gürcistan: Tiflis ve çevresinde yaşayan Yezidiler

Meşhur Yezidi Din Adamları

Yezidilikte dini liderlik, şeyh, pir ve kanaat önderlerinden oluşan bir hiyerarşi ile belirlenir. İşte bazı ünlü Yezidi din adamları ve tarihleri:

1) Şeyh Adî bin Musafir (b. 1078 – ö. 1162)
a. Şeyh Adî, Yezidiliğin önemli dini liderlerinden biridir ve Yezidiliği kurumsallaştıran şahıstır. Yezidilerin kutsal merkezi olan Laliş’te yaşamış ve burada dini öğretilerini yaymıştır. Şeyh Adî’nin mezarı da burada bulunmaktadır.

2) Şeyh Şems ed-Dîn (Doğum ve ölüm tarihi belirsiz, 12. yüzyıl)
a. Şeyh Adî’nin önemli bir öğrencisi ve Heft Sirr’in (Yedi Sır) bir parçası olan bir figürdür. Yezidiliğin yayılmasında büyük rol oynamıştır.

3) Şeyh Fahr ed-Dîn (Doğum ve ölüm tarihi belirsiz)
a. Şeyh Adî’nin müritlerinden bir diğeri olan Şeyh Fahr ed-Dîn, Yezidi toplumunun dini liderlerinden biridir.

4) Şeyh Nâsir ed-Dîn (Doğum ve ölüm tarihi belirsiz)
a. Şeyh Adî’nin öğretilerini takip eden ve Yezidiliğin yayılmasına katkı sağlayan bir diğer önemli figürdür.

5) Şeyh Hesen (Doğum ve ölüm tarihi belirsiz)
a. Heft Sirr’in önemli bir üyesi olan Şeyh Hesen, Yezidi inancının korunmasında ve halk arasında yayılmasında önemli bir yer tutmaktadır.

6) Şeyh Sacâdîn (Doğum ve ölüm tarihi belirsiz)
a. Yezidi halkının dini liderlerinden biridir ve Heft Sirr’in parçasıdır.

Günümüzde Yaşayan Meşhur Yezidi Kanaat Önderleri ve Siyasi Figürler:
1) Feleknas Uca (d. 1980)
a. Almanya’da yaşayan Yezidi bir politikacıdır. HDP (Halkların Demokratik Partisi) milletvekili ve Avrupa Parlamentosu üyesidir. Feleknas Uca, Yezidilerin haklarını savunmakta ve toplumsal sorunlarına dikkat çekmektedir.

2) Ali Atalan (d. 1980)
a. Almanya’da yaşayan Yezidi bir politikacıdır ve Sol Parti üyesidir. Yezidi toplumu ile ilgili kamuoyuna yönelik açıklamalarda bulunmaktadır ve bu topluluğun haklarını savunmaktadır.

3) Salih Muslim (d. 1951)
a. Suriye’nin Kürt politikacılarından biri olup, PYD (Demokratik Birlik Partisi) lideridir. Yezidi toplumuyla yakın ilişkilerde bulunan bir figürdür ve özellikle Şengal’deki Yezidi soykırımı üzerine çokça konuşmuştur.

4) Xalidê Xêrî (Yaşayan)
a. Irak’ta bir Yezidi kanaat önderidir ve Şengal bölgesinde halkı yönlendiren dini liderlerden biridir.

Yezidilikte Öne Çıkan Diğer Dini Temalar ve Öğretiler

Yezidiliğin temel inançlarından biri Melek Tavus’un (Pavus) yüceltilmesidir. Yezidiler, Melek Tavus’u hem tanrı olarak kabul eder hem de onun, insanları doğru yola yönlendiren bir figür olduğunu düşünürler. Bunun dışında, reenkarnasyon ve doğaya saygı gibi öğretiler de Yezidiliğin temel taşlarıdır. Yezidiler, dünyanın sonsuz olduğu ve Tanrı tarafından yıkılmayacağına inanırlar. Bu nedenle tabiatı koruma ve güneşe ibadet gibi ritüelleri çok önemserler.

Yezidilerin Yaşadığı Ülkeler ve Nüfus Dağılımı

Yezidiler, tarihsel olarak Orta Doğu’da ve çevresindeki bölgelerde yaşayan bir halktır. Bununla birlikte, son yıllarda göçler nedeniyle dünya çapında farklı coğrafyalara yayılmışlardır. Yezidi nüfusunun en yoğun olduğu ve önemli cemaatlerin bulunduğu başlıca ülkeler şunlardır:

1. Irak

• Nüfus: 650.000
• Önemli Bölgeler: Irak’ın Ninova bölgesinde (özellikle Şengal (Sinjar) bölgesi) ve Musul çevresinde yoğun olarak yaşamaktadırlar. Irak’taki Yezidilerin bir kısmı hala Laliş gibi kutsal yerlerde yaşamaktadır.
• Tarihi Bağlar: Yezidiliğin doğduğu ve en güçlü şekilde varlık gösterdiği bölgedir. Yezidilik, Şeyh Adî bin Musafir‘in öğretilerinin temellerinin atıldığı Laliş’te bugün de kutsal kabul edilmektedir.

2. Almanya

• Nüfus: 60.000
• Önemli Bölgeler: Berlin, Düsseldorf, Köln gibi şehirlerde yoğun bir Yezidi nüfusu bulunmaktadır. Almanya, savaşlar ve Orta Doğu’daki siyasi istikrarsızlıklar nedeniyle büyük bir Yezidi göçmen topluluğuna ev sahipliği yapmaktadır.
• Mevcut Durum: Almanya’daki Yezidiler, büyük ölçüde Irak ve Suriye‘den gelen göçmenlerdir ve burada daha çok dini özgürlük ve toplumsal kabul arayışındadırlar.

3. Suriye

• Nüfus: 50.000
• Önemli Bölgeler: Haseke ve Rakka bölgelerinde Yezidi nüfusu yoğundur. Suriye’deki Yezidiler, son yıllarda IŞİD’in saldırılarına maruz kalmış ve çok sayıda Yezidi katledilmiştir.
• Tarihi Bağlar: Yezidilik, Suriye’nin kuzeydoğusundaki köylerde de geleneksel olarak varlık göstermektedir.

4. Rusya

• Nüfus: 40.586
• Önemli Bölgeler: Dağıstan ve Çeçenistan bölgelerinde Yezidilerin küçük toplulukları bulunur.
• Mevcut Durum: Yezidiler, Rusya’da özellikle Sovyetler dönemi sonrasında göç etmiştir. Bugün, Dağıstan’daki Yezidiler, çoğunlukla yerleşik bir hayat sürmektedir.

5. Ermenistan

• Nüfus: 35.272
• Önemli Bölgeler: Erivan ve Vedi çevresinde Yezidi toplulukları yaşamaktadır. Ermenistan, Sovyetler Birliği döneminden önceki zamanlardan beri Yezidi nüfus barındıran bir bölge olmuştur.
• Tarihi Bağlar: Ermenistan’daki Yezidiler, köken olarak Kürt olan ancak kendilerini Ermeni kimliğiyle birleştiren ve Kürtçe‘yi anadil olarak konuşan bir halktır.

6. Gürcistan

• Nüfus: 18.329
• Önemli Bölgeler: Tiflis gibi şehirlerde Yezidiler yerleşim göstermektedir.
• Mevcut Durum: Yezidiler Gürcistan’da da tarihsel olarak yerleşik bir toplumdur. Ancak, Gürcistan’daki Yezidi nüfusu günümüzde azalmaktadır.

7. Türkiye

• Nüfus: 5.000
• Önemli Bölgeler: Urfa (özellikle Viranşehir), Mardin, Diyarbakır gibi güneydoğu illerinde Yezidi cemaatleri bulunmaktadır.
• Tarihi Bağlar: Türkiye’deki Yezidiler, özellikle Urfa, Mardin ve Diyarbakır çevresinde köklü bir geçmişe sahiptir. Ancak, 1980’lerden sonra büyük bir göç yaşanmış, pek çok Yezidi Almanya ve diğer Avrupa ülkelerine göç etmiştir.

8. İran

• Nüfus: 10.000 (Tahmini)
• Önemli Bölgeler: Batı İran, özellikle Kürt nüfusunun yoğun olduğu bölgelerde bazı Yezidi toplulukları yaşamaktadır.
• Mevcut Durum: İran’daki Yezidiler çok küçük bir topluluk oluşturmakta olup, büyük ölçüde Kürtçe konuşurlar.

9. Avusturya ve İsveç

• Nüfus: Her iki ülkede de Yezidi nüfusu 10.000 civarındadır.
• Mevcut Durum: Yezidi göçmenler, özellikle Almanya ve diğer Avrupa ülkelerine göç ettikten sonra bu ülkelere yerleşmişlerdir.

Özetle Yezidilerin Yaşadığı Ülkeler

• Irak: Yezidiliğin merkezi, Şengal (Sinjar) ve Musul çevresi.
• Almanya: Büyük Yezidi göçmen topluluğu, Berlin, Düsseldorf, Köln.
• Suriye: Haseke ve Rakka bölgesinde Yezidi nüfusu.
• Rusya: Dağıstan, Çeçenistan bölgelerinde Yezidiler.
• Ermenistan: Erivan, Vedi çevresi.
• Türkiye: Urfa, Mardin, Diyarbakır ve Viranşehir.
• Gürcistan: Tiflis ve çevresi.
• İran: Batı Kürt bölgeleri.
• Avusturya ve İsveç: Küçük ama büyüyen Yezidi toplulukları.

Sonuç

Yezidilik, tarihsel olarak çok uzun bir geçmişe sahip ve oldukça derin bir inanç sistemine sahip bir dini topluluktur. Günümüzde, özellikle savaşlar ve göçler nedeniyle, Yezidi toplumu ciddi bir nüfus kaybı yaşasa da, topluluk hala varlığını sürdürmektedir ve dünya çapında tanınan kanaat önderleri, dini liderler ve politikacılar aracılığıyla kültürlerini, dinlerini ve haklarını savunmaya devam etmektedir.

Dipnotlar:

1. Yezidilerin sayısı hakkındaki tahminler farklılık gösterse de, 800.000 civarında oldukları düşünülmektedir.
2. Yezidilik, geniş bir tarihî süreci kapsayan ve eski Mezopotamya inançlarıyla yoğrulmuş bir dini öğretiyi temsil etmektedir.
3. Yezidi toplulukları Orta Doğu’dan başlayıp Avrupa’ya ve diğer bölgelere göç etmiştir. Bu göçler, özellikle Irak ve Suriye‘deki savaşlar ve yerinden edilme durumlarından kaynaklanmaktadır.
4. Almanya, Yezidi göçmenlerin büyük kısmını kabul eden ülkelerden biri olmuştur.
5. https://www.google.com/search?sca_esv=360d606574466e04&q=ezidiler&udm=2&fbs=AEQNm0CgMcZ11KbHg1uunEmuo39LYaLxf_n_v5Qu9vkTINnKPIuA1iIn347TUPHNcyNM1QkwMrXGMjpnqbXNpebG6oNg8XyY368YE9MN7PFsxlXUSYQl0zX0Fe0cUYxrn8mxafE1OfrUrZH3DTIFeAbYghhWILS3-02goX0odiXz4ubJLIaO-Cjiaf8OhmlM4rXSutZKUqs6EenEtKN1iP4k4ayTryL6Xg&sa=X&ved=2ahUKEwiBsKPFzJOKAxXX8LsIHcxCPdIQtKgLegQIGBAB&biw=1440&bih=812&dpr=2
6. https://tr.wikipedia.org/wiki/Yez%C3%AEd%C3%AEler