İslâm’da Eleştiri: Hakikati Ararken Usûl ve Üslubun Önemi

0

BEĞENDİM

0

Eleştirinin Tanımı ve Önemi

• Eleştiri, herhangi bir şahsın veya grubun ortaya koyduğu iş, tavır, davranış ve sözlerin gözden geçirilip eksikliklerinin ortaya konmasıdır.
• Eleştiri, usûl ve üsluba dikkat edilerek yapıldığında, hataların düzeltilmesine ve eksikliklerin telafi edilmesine önemli bir katkı sağlar.
• Olumsuz ve yıkıcı eleştiriler, problemi büyütür ve tahribatı derinleştirir. Bu tarz eleştiriler, insanları ümitsizliğe düşürebilir ve onların aktivitelerinden geri kalmalarına yol açabilir.
• Eleştiri, körü körüne itiraz etmek, demagoji yapmak, karşı tarafı karalamak gibi davranışlardan farklıdır. Eleştirinin amacı, doğruyu bulmak ve ortaya çıkarmaktır, kişiyi küçümsemek ya da yerin dibine sokmak değildir.

İslâmî Kültürde Eleştiri

• İslâm tarihinde eleştiri, vahyin başlangıcından itibaren farklı şekil ve kalıplarda varlığını sürdürmüştür. Özellikle hadis tenkidi, uydurma sözlerin dinin içinde yer almasını engellemek için büyük bir önem taşımaktadır.
• Kur’ân’daki bazı âyetlerin manasının doğru tespit edilmesi adına da ciddi bir sorgulama ve kritik yapılmıştır. Bu da tefsir ve tevil çalışmalarının önemli bir parçasıdır.
• Ulemâ, hadis ravilerinin ve din âlimlerinin eleştirisini, gıybet, su-i zan ve tecessüs gibi günahları işlemektense, dinin doğru bir şekilde muhafaza edilmesi adına yapmışlardır. Örneğin, Şube İbn Haccac(ö.701-706) hadislerin doğruluğuna dikkat çekerken, “Gel Allah rızası için biraz gıybet edelim!” diyerek bu hassasiyeti belirtmiştir.(Ebû Nuaym, Hilyetü’l-evliyâ 7/152)
• Münazara, karşılıklı fikir teatisi içinde farklı konuların tartışılması ve tenkide tâbi tutulması süreci olarak gelişmiştir. Hakikate ulaşmak, doğruyu ortaya çıkarmak için bu tür yöntemler kullanılmıştır.

Eleştiride İnsaflı Olma

• Selef, tenkit sisteminde insaf göstermeye büyük önem vermiştir. Eleştirilerde hakkın ortaya çıkmasını esas almışlar, haklı çıkmaktan ziyade, doğruyu bulmayı hedeflemişlerdir.
• Hz. Ömer’in, evlilik üzerine verdiği bir hutbede, bir kadının Kur’ân âyetini hatırlatarak eleştirisine, “Herkes Ömer’den daha akıllı!” diyerek gösterdiği tepki, insaflı olmanın güzel bir örneğidir.(Ebû Hatîb el-Bağdâdî, el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye s. 45)
• Günümüzde, televizyonlardaki tartışmalar, siyasetçiler arasındaki diyaloglar ve bireysel egolar nedeniyle, insanlar, eleştiriyi doğru yapmak yerine kendi haklılıklarını ispat etmeye çalışmakta, bu da eleştirilerin faydalı olmamasına yol açmaktadır.

İnsanda Körlük Hâsıl Eden Faktörler

• Şöhretperestlik, çıkar düşünceleri, körü körüne bağlılık gibi faktörler, insanı objektif olmaktan alıkoyar. Bu tür körlükler, eleştirinin doğru yapılmasını engeller ve gerçeği görmekte zorlanılır.
• Kuvvetin gereksiz kullanımı da bir körlük sebebidir. Kuvvet, akıl ve mantığın önüne geçer, sorunların çözülmesinde yanlış yollar kullanılmasına yol açar. Baskı altında çözülmüş problemler genellikle kalıcı olamayacak ve ilerleyen zamanlarda yeniden karşımıza çıkacaktır.

Eleştirinin Usûl ve Üslubu

• Usûl ve üsluba dikkat edilmesi, eleştirinin doğru yapılabilmesi için çok önemlidir. Söylenen sözlerin doğru ve yerinde olması kadar, nasıl söylendiği de önemlidir.
• Muhatabın genel durumu göz önünde bulundurularak, ona uygun bir üslup kullanılmalıdır. Kaba ve sert üsluplar, kişinin savunma yapmasına, doğruyu kabullenmekte zorlanmasına yol açar.
• Eleştirinin amacı, sadece eleştirilenin hatalarını ortaya koymak değil, hakkın ve doğruyu ortaya çıkarmaktır. Yanlış bir davranışın ortaya konması, onu doğruya dönüştürmek için olmalıdır.

Eleştirileri Dikkate Alma ve Saygıyla Karşılama

• Eleştirilen kişi, kendisine yöneltilen eleştiriyi saygıyla karşılamalı ve hatalarını düzeltmek için fırsat olarak görmelidir. Bediüzzaman Said Nursî, eleştirinin bir tür uyarı olarak kabul edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Örneğin, evin içinde bir yangın oluyorsa, eleştirinin doğru olup olmadığına bakılmadan, durumun gözden geçirilmesi gerekmektedir.
• Bazen eleştiriler yanlış olabilir, ancak eleştiriye pozitif yaklaşmak, kendi eksikliklerini görmek ve gelişmek adına faydalıdır. İnsanlar, hatalarını öğrenmek için açık fikirli olmalı ve başkalarının düşüncelerine saygı göstermelidir.

Eleştirinin Toplum İçin Katkıları

• Eleştiri, doğru yapıldığında, toplumun gelişmesine katkı sağlar. Hak ve hakikat arayışında olan bir kişi, insaflı ve objektif bir şekilde eleştiri yapmalı ve hatalarını da görüp düzeltmelidir.
• Eleştirilen kişinin de saygılı, hoşgörülü ve gelişmeye açık olması gerekir. Çünkü toplumların gelişmesi, eleştirilerin doğru bir şekilde yapılıp, doğru bir şekilde alınması ile mümkündür.