İslam’a Göre Cihat ve Terör

0

BEĞENDİM

0

**İslam’a Göre Cihat ve Terör
**
İnsan hayatı dinimizde önemli bir yere sahiptir. Allah Tealâ insanı ruh ve beden kabiliyetleri bakımından canlıların en mükemmeli kılmış; gerek biyolojik bakımdan, gerekse ahlâk ve maneviyat bakımından en güzel bir kıvama erebilecek, mükemmel bir biçimde yaratmıştır.(1) İnsan, Yüce Allah’ın kendi ruhundan üfleyerek yaratıp(2), yer ve göklerdeki her şeyi emrine verdiği(3), yeryüzüne halife olarak gönderdiği(4) üstün, şerefli, saygın bir varlıktır. Bu nedenle dinimiz de insana, en saygın varlık olarak hak ettiği değeri vermiş; bütün hükümlerinde onun dünya ve ahiret mutluluğunu, yaşadığı ve bulunduğu her ortamın huzur ve emniyet içerisinde olmasını hedeflemiştir. Başka bir ifadeyle, mutlu insan ve huzurlu-barış içerisinde bir toplum oluşması için gereken tedbirleri almıştır. Bunun sonucu olarak dinimiz; kişilik haklarına, can ve mala karşı haksız saldırıları büyük günahlardan sayarak, haram kılmıştır. Kur’an-ı Kerimde, haksız yere cana kıymak insanlık suçu kabul edilmiş, bir insanı öldürmek bütün insanlığı öldürmeye denk tutulmuştur. Buna mukabil, bir hayat kurtarmak da, bütün insanlığı kurtarmak gibi sayılmıştır.(5) Hz. Peygamber de, bütün insanlığa seslendiği veda haccı hutbesinde; insanların Hz. Adem’in çocukları olmak itibariyle kardeş olduklarını belirtmiş, mallarının, canlarının ve namuslarının dokunulmaz olduğunu, her türlü tecavüzden korunduğunu ilan etmiştir.(6) İnsan hayatına, ancak mahkeme tarafından verilen idam hükmü veya meşru müdafaa yoluyla son verilebilir. Savaşta düşmanların öldürülmesi de buna dahildir. Fakat günümüzde batı tarafından oluşturulan bir imajdan veya İslâm’ı entegrist bir bakış açısıyla yorumlayan marjinal grupların eylemlerinden hareketle, cihat kavramı ile terör bütünleştirilerek İslâm’a ve Müslümanlara saldırılmaktadır.

**Cihat Kavramı
**
Sözlükte çalışmak, uğraşmak, güç ve gayret sarf etmek, bir işi başarmak için elden gelen bütün imkanları kullanmak anlamlarına gelen cihat, dinî bir kavram olarak, dinî emirleri öğrenip ona göre yaşamak ve başkalarına öğretmek, iyiliği emredip kötülükten sakındırmaya ve İslam’ı tebliğe çalışmak, nefse ve dış düşmanlara karşı mücadele vermek anlamına gelmektedir.

Kur’an-ı Kerim’de cihat kelimesi, Allah’ın rızasına uygun olarak yaşama çabası(7), Allah yolunda mal ve can ile çalışma, mücadele etme(8) ve savaş, muharebe(9) anlamlarında kullanılmıştır. Kur’an’da savaşı ifade etmek için daha çok “kıtal” kelimesi kullanılmaktadır.

Cihadı konu alan âyet ve hadislere bakıldığında, cihadın sadece savaşı ifade etmeyip, hemen hemen hayatın her safhasıyla ilgili iyilikler yolunda gayret etme, çalışma ve kötülüklerle mücadeleyi kapsadığı görülür. Hz. Peygamber, “(Gerçek) mücahit, nefsiyle savaşandır” (Ahmed, VI, 20) buyurmuşlardır. Buna göre cihat; hayatın gayesi olarak Allah’a kulluk etmek, bu uğurda nefsin meşru olmayan arzularına karşı koymak ve şeytanla mücadele etmek, Allah ve Rasûlünün koyduğu evrensel ölçülerin fert hayatında uygulanmasına, toplum hayatında da yaygınlaşmasına çalışmak, İslâm’ı tebliğ etmek, ülke ve Müslümanları her türlü tehlike ve haksız saldırılara karşı savunmayı içeren kapsamlı bir kavram olup; kalp, dil, el ve beşerî aksiyonun ortaya konulduğu her türlü alet ve araçla yapılabilen bir eylemdir, davranış biçimidir.

**Harbin Gerekçeleri
**
İslam’a göre harp, insan hayatını yok ettiği, toplumu tahribe yol açtığı için bizatihi “kabih” ve “şer”dir. Zira dinimize göre insan, “insan” olmak vasfıyla saygın bir konuma sahiptir. Ancak harp, Müslümanları saldırıdan korumak amacıyla, insanların hak ve hürriyetlerini, bilhassa inanç hürriyetini koruması yönüyle meşru kılınmıştır. Harp, insana eziyet ve zulüm için değil, ona yapılan eziyet ve zulmü önlemek, insanı insan yapan hak ve hürriyetlerini korumak için mubah sayılmıştır. Bu sebeple harbe ancak zaruret halinde başvurulabilir ve zaruret sınırı aşılamaz. İslam hukukçularının çoğunluğuna göre, savaşın sebebi; düşmanın İslam ve Müslümanlara karşı savaş açmaları, onlara saldırmalarıdır. Buna göre, hiçbir kimse küfür ve İslam’a muhalefet sebebiyle öldürülemeyeceği gibi, Müslümanlarla harp etmeyenlerle de harp edilmez. Kur’an-ı Kerim’de harp sebepleri değişik ayetlerde açıklanmıştır. Bunlar şöyle sıralanabilir:

a)Meşru müdafaa; Müslümanlara veya ülkelerine yönelik saldırılar. Yüce Allâh Kur’an-ı Kerim’de, “Kendileriyle savaşılanlara (müminlere), zulme uğramış olmaları sebebiyle, (savaş konusunda) izin verildi. Şüphe yok ki Allah, onlara yardıma mutlak surette kadirdir.”(10); “Size karşı savaş açanlara, siz de Allah yolunda savaş açın. Sakın aşırı gitmeyin, çünkü Allah aşırıları sevmez.”(11) buyurmuştur.
b) Zayıf durumdaki Müslüman azınlığın, onlara zulmeden ve haklarını çiğneyen gayrimüslimlere karşı İslâm ülkelerinden yardım istemeleri. Kur’an’da, “Size ne oluyor ki, Allâh yolunda ve acz ve ıstırap içinde bırakılıp: ‘Ey Rabbimiz, bizi ahalisi zalim olan şu memleketten çıkar, bize tarafından bir sahip gönder, bize katından bir yardımcı yolla’ diyen erkekler, kadınlar ve çocuklar uğrunda düşmanla çarpışmıyor musunuz?”(12) denilmiştir.
c) Daha önce yapılan sulhun düşman tarafından bozulması. Allah Tealâ: “Eğer antlaşmalarından sonra yeminlerini bozarlar ve dininize saldırırlarsa, küfrün önderlerine karşı savaşın. Çünkü onlar yeminleri olmayan adamlardır. (Onlara karşı savaşırsanız) umulur ki küfre son verirler.”(13) buyurmuştur. Batılı kaynakların hemen hepsinde İslam’ın saldırgan bir karaktere sahip olduğu, bütün dünya Müslüman oluncaya veya İslam hakimiyetine boyun eğinceye kadar gayrimüslimlerle savaşmanın Kur’an’da öngörüldüğü ileri sürülmektedir. Fakihlerin bazı ifadelerinden hareketle bu iddiayı ileri süren batılı araştırmacılardan hiçbirinin, İslam’da savaşın meşruluğu ile ilgili olarak İslam hukuk literatüründe ortaya konan görüşlere yer vermemesi ve bunlara ait tartışmaları görmezlikten gelmeleri dikkat çekicidir. Gerçek şu ki, İslam’da Müslümanlara saldırıda bulunmayanlara saldırılmamış, hiçbir kimse İslam’ı benimsemeye zorlanmamıştır. Harpte öldürülmüş bir kadın gören Hz. Peygamber’in , “Bu kadın savaşmıyordu” diyerek, öncü birliklerin başında bulunan Halid b. Velîd’e haber gönderip, kadın ve çocukların öldürülmemesini emretmesi(14), savaş nedeninin düşmanın saldırısı veya harp ilan etmesi olduğunu göstermektedir. Nitekim aynı sebeple, çocuk, yaşlı, kör, yatalak hasta ve din adamları da harp esnasında öldürülmezler.(15)

**İslam’ı Tebliğ Savaş Gerekçesi Olabilir mi? **

Batı dünyasında “Fitne kalmayıp, yalnız Allah’ın dini ortada kalıncaya kadar onlarla savaşın.” mealindeki Bakara suresinin 193. ayetinden hareketle, bütün dünya Müslüman oluncaya veya İslam hakimiyetine boyun eğinceye kadar savaşmanın İslam’ın bir buyruğu olduğu iddia edilmektedir. Halbuki bu ayette mü’minlerin “fitne”ye karşı mücadele etmeleri emredilmektedir. Fitne kavramı, baskı, anarşi, terör, toplum düzenini bozma gibi eylemleri kapsayacak nitelikte geniş içerikli bir terimdir. Bütün sistemler ve din, genel konsensüsü bozacak eylemlere izin vermez. Günümüz medeni toplumlarında da, inanca ve düşünceye karşı yapılan haksız baskı ve zulüm hoş görülmemiş; bu tür eylemler uluslararası hukukun öngördüğü müeyyidelerle karşılanmıştır. İslam’da da, Müslümanıyla, gayrimüslimiyle teşekkül etmiş bir toplumu ve onun düzenini bozmaya sebebiyet verecek her türlü eyleme ve inananlara sırf inançları nedeniyle yapılan baskıya karşı mücadele edilmesi önerilmiştir. Bu mücadelenin ölçüsü, kriteri ve metodu da, Allah’ın Kitabında ve Peygamberinin uygulamalarıyla belirlenmiştir. İddialara dayanak olarak gösterilen ayetin devamında, “… vazgeçerlerse artık zulmedenlerden başkasına hiçbir düşmanlık yoktur.”(16) İfadesinin yer alması, herkesin Allah’ın dinini benimsemeye zorlanmasının gerekmediğini açıkça göstermekte; İslam’ın zalimlere ve zulme karşı daima mücadele içinde olduğuna işaret etmektedir. Zalim ve mağdurun kimliği, bu mücadelede etken değildir. Zalim Müslüman da olsa, ona karşı mücadele edilir, mazlum gayrimüslim de olsa ona yardım edilir. İslâm’ın temel anlayışı budur. İslam’a göre, dinin tebliği, başkalarına İslam’ın zorla kabul ettirilmesi asla harp nedeni olamaz. İslam’da dinde zorlamanın olmayacağı(17), dileyenin iman edip, dileyenin ise İslam’ı kabul etmeyeceği(18) genel ilke olarak kabul edilmiştir. Kur’an-ı Kerim’de, bütün insanları Müslüman yapmayı arzulayan ve kendini bu konuda harap eden Hz. Peygamber ikaz edilerek, “(Rasûlüm)! Şüphesiz biz bu Kitabı sana, insanlar için hak olarak indirdik. Artık kim doğru yolu seçerse kendi lehinedir; kim de saparsa ancak kendi aleyhine sapmış olur. Sen onların üzerinde vekil değilsin.”(19) buyurulmuştur. Tarihsel sürece baktığımızda, bazı istisnalar bir tarafa bırakılırsa, İslam ülkelerinde gayrimüslimler, kendi inançları doğrultusunda yaşamışlar, onların dini inançlarına, mabetlerine müdahale edilmemiştir. Hz. Peygamber’den de bu yönde birçok uygulama örneği nakledilmektedir. O, insanları İslam’a zorlamak şöyle dursun, kendileri Müslüman olup da başka dinlerde kalan çocuklarını İslam’a girmeye zorlayan sahabeyi dahi ikaz etmiştir.(20) Yine Hz. Peygamber Necranlı Hristiyanlarla yaptığı anlaşma gereği, onların dînî ayinlerini serbestçe sergilemelerine izin vermiş;(21) diğer din mensuplarının Müslümanların mescidinde ibadetlerine müsaade etmiştir.(22) Necip milletimizin tarihi bunun örnekleri ile doludur. Kendi toplumunda veya bulunduğu yerde inancı nedeniyle baskı gören Yahûdî ve Hristiyanlar, ecdadımızdan yardım istemişler ve onlara sığınmışlardır. Gerçek şu ki, sadece İslam değil, ilâhî kaynaklı hiçbir dinde, iman ya da Allah’a kulluk zor temeline oturtulmamıştır. İman, kişinin hür iradesine bağlı bir seçimdir. Nitekim ilâhî dinlerin son halkasını temsil eden İslam’da da kişilere inanma ya da inanmama özgürlüğü tanınmıştır.(23) Herkes dilediği dini seçebilir. İnsanların iradesine bu noktada müdahale edilmemiştir. Din seçme konusunda böylesine bir serbesti getirmiş bir dinde, zorla, korkutarak, savaşla, insanlara İslam’ı benimsetmenin bulunduğunu iddia etmek, gerçeklerle bağdaşmayan bir iftiradır. Şu kadar var ki, sadece İslam’da değil bütün dinlerde, iyiliği yayma, kötü ile mücadele temel hedeftir. Hristiyanlığın peygamberi İsa (a.s.) da, Musevîliğin peygamberi Musa (a.s.) da, yaşadıkları dönem içinde kötüler ve kötülükle mücadele etmişler, insanları dine davet etmişlerdir. Hz. Peygamber de, aynı yolu takip etmiştir. Dine davet, zor kullanma üzerine değil, güzellikle ikna temeline oturtulmuştur. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de, “Ey Muhammed! Rabb’inin yoluna hikmetle, güzel öğütle çağır, onlarla en güzel şekilde mücadele et…”(24) ayeti tebliğin metodunu gayet güzel bir şekilde dile getirmektedir. Peygamberlerin hayatlarına baktığımızda, bu misyonun öncüleri olan peygamberlerin hiçbirisinin tebliğde zor kullanmadığını görürüz. Onların tebliğ metodunda zor kullanma ve tehdit yerine, temenni ve öğüt verme hakim olmuştur. Öyle ki, tarihe zulüm ve küfür timsali olarak damgasını vuran azılı düşmanların bile, Allah’ın yoluna davet edilmesinde yumuşak ifadelerin seçilmesi öğütlenmektedir.(25) İnsanları davette böyle bir yolu öneren İslam’ın, mensuplarına cihat adı altında şiddeti, zor kullanmayı emrettiğinin iddia edilmesi isabetli değildir. Böyle bir iddia, hem teorik (Kur’an ve Sünnet) hem de pratik (tarihi uyguluma) ile bağdaşmamaktadır. Zira, İslam ülkelerinde yaşayan gayrimüslimlerin, başta canı, malı, ırzı olmak üzere, her türlü insanî hakları devletin teminatı altındadır. Müslümanlar, hakimiyetleri altındaki ülkelerde hayat süren gayrimüslimlere, “haklarımız hakları, yükümlülüklerimiz de onların yükümlülükleridir” anlayışı ile bakmışlar ve onlarla istisnalar bir tarafa bırakılırsa, iç içe yaşamışlardır. Tarihe şöyle bir göz atıldığında, gerek Hristiyanların, gerekse Yahûdîlerin maruz kaldığı insanlık dışı uygulamaların, zulmün, işkencenin arkasında, Müslümanların değil, yine ya kendi dindaşlarının, ya da Yahûdîler ve Hristiyanların olduğu görülür. Birbirlerinin zulmünden kaçan Yahûdî ve Hristiyanlara kucak açan, onlara insanca yaşama ortamı hazırlayan yine Müslümanlar olmuştur. Müslümanların, diğer din mensuplarına gösterdikleri hoşgörünün en büyük kanıtı tarihtir. Nitekim objektif düşünebilen batılı ilim adamları da bu hoşgörüden bahsetmektedir. Kendisinde ve içerdiği mesajlarda asla şiddete, zulme, zorbalığa yer olmayan Kur’an; sonuçta insan denilen unsur üzerinde şekillenmektedir. Onu insanlara yine insanlar yansıtmaktadır. Tarihi süreç içinde, İslam adına, lokal bazda kalabilecek uygulamaların, İslam öğretisinin ya da cihadın yansımaları olarak gösterilmesi, objektif düşünebilen, insaf sahibi hiçbir insanın takınabileceği bir tavır değildir. Zira insan unsurunun olduğu yerde hatalar da kaçınılmazdır.

**Terör-Cihat İlişkisi; İslâm’ın Teröre Bakışı
**
Terör, yıldırma, şiddet eylemleri, tedhiş anlamına gelmektedir. Özellikle bir siyasi hedefe ulaşılmak için sivil halka yönelik gerçekleştirilen şiddet ve yıldırma eylemini ifade etmektedir. Tarihsel süreç içinde insanlar arasında şiddet, daima varlığını sürdüre gelmiştir. Nitelik ve niceliği değişse de şiddet, çağımızda da değişik görünümlerde gündeme gelmektedir. Aslında insanlık, hiçbir zaman şiddeti ve zulmü onaylamamış, fakat yine de bu illetten kurtulma mutluluğuna ulaşamamıştır. Bütün dinlerde ve özellikle İslam’da terör, kesin olarak yasaklanmıştır. Temeli barış, uzlaşma, hoş görüye dayanan ve ismini de bu anlamlara gelen “İslam” kelimesinden alan yüce dinimiz, birliği, dirliği, sevgiyi, kardeşliği emrederken, zulmü, azgınlık ve fenalığı yasaklamıştır. Özellikle masum insanlara, yaşlılara, kadınlara, çocuklara; suçlu suçsuz ayırımı yapmadan cana, haklı haksız farkı gözetmeden mala yönelik terör ve tedhişi bir insanlık suçu kabul ederek, nereden ve kimden gelirse gelsin, adı ne olursa olsun şiddetle men etmiştir. Hz. Peygamber, insanlara zarar vermeyi ve zulmetmeyi yasaklamış onlara merhametli olmayı emretmiş: “İnsanlara merhamet etmeyene Allah da merhamet etmez”(26) buyurmuşlardır. Başka bir hadislerinde de sadece insanlara değil, yer yüzündeki bütün canlılara şefkatle yaklaşmamızı emretmiş, Allah’ın rahmetine ulaşmak için, yeryüzündekilere merhamet etmemiz gerektiğini vurgulamıştır.(27) Hz. Peygamber, savaş ortamında bile Müslümanlarla savaşmayan gayrimüslim kadınların, çocukların, yaşlıların, ibadetleriyle meşgul din adamlarının öldürülmesini, hatta ibadethanelerinin yıkılmasını, ağaçların kesilmesini, hayvanların öldürülmesini yasaklamıştır. Nitekim Rasûlüllah, katıldığı gazvelerden birinde öldürülmüş bir kadın görmüş ve bunun üzerine kadınları ve çocukları öldürmeyi yasaklamıştır.(28) İnsanların şeref ve onurlarıyla oynamayı, haysiyetlerini rencide etmeyi, onlarla alay etmeyi, küçümsemeyi, hafife alıp hoşlanmadığı lakaplarla anmayı veya arkasından dedikodusunu yapmayı, insanlara manevi baskı ve şiddet uygulamayı yasaklayan İslam dininin(29) , şiddet ve terör yoluyla insanlara fiili saldırıda bulunmayı, işkence yapmayı veya daha da kötüsü onların hayat haklarını ellerinden alma eylemlerinde bulunmayı kabul etmesi mümkün değildir. Dolayısıyla masum kanının akıtıldığı, korku ve dehşet salarak toplum düzenini bozan terörün; hayatın gayesi olarak Allah’a kulluk etmek, bu yolda nefsin arzularına karşı koymak ve şeytanla mücadele etmek, Allah ve Rasûlünün koyduğu evrensel ölçülerin fert hayatında uygulanmasına, toplum hayatında da yaygınlaşmasına çalışmak, İslam’ı tebliğ etmek, ülkeyi ve Müslümanları her türlü tehlike ve haksız saldırılara karşı savunmak anlamlarına gelen cihat ile hiçbir ilişkisi bulunmamaktadır. Aksine, cihat kavramı içerisinde terörle mücadele de bulunmaktadır.
**
Sonuç **Cihat, dînî emirleri öğrenip ona göre yaşamak ve başkalarına öğretmek, iyiliği emredip kötülükten sakındırmaya ve İslâm’ı tebliğe çalışmak, nefse ve dış düşmanlara karşı mücadele vermek anlamına gelmektedir.** Bu kavram sadece harp anlamına gelmeyip, hayatın gayesi olarak Allah’a kulluk etmek, bu yolda nefsin arzularına karşı koymak ve şeytanla mücadele etmek, Allah ve Rasûlünün koyduğu evrensel ölçülerin fert hayatında uygulanmasına, toplum hayatında da yaygınlaşmasına çalışmak, İslam’ı tebliğ etmek, ülke ve Müslümanları her türlü tehlike ve haksız saldırılara karşı savunmayı kapsamakta olup; kalp, dil, el ve beşerî aksiyonun ortaya konulduğu her türlü alet ve araçla yapılabilen eylemdir, davranış biçimidir. İslam’a göre harp, bizatihi “şer” olduğundan, ancak zaruret halinde başvurulabilecek bir çare olup, zaruret sınırının da aşılmaması gerekir. İslam hukukçularının çoğunluğuna göre, savaşın sebebi; düşmanın İslam ve Müslümanlara karşı savaş açmaları, onlara saldırmalarıdır. Buna göre, hiçbir kimse küfür ve İslam’a muhalefet sebebiyle öldürülemeyeceği gibi, Müslümanlarla harp etmeyenlerle de harp edilmez. Bir insanlık suçu olan terör ve tedhişin, cihat ve İslam ile bir ilişkisi yoktur. İslam dini zulüm ve işkenceyi kesin olarak haram kılmış, kadın, çocuk, yaşlı, din adamı gibi sivillerin savaş ortamında bile öldürülmelerini yasaklamıştır. Bu sebeple, İslâmî bir amaç için bile olsa, teröre başvurulamaz. Müslümanların suçlu, suçsuz ayrımı yapmadan kan döken terörle mücadele etmeleri ve terör eylemlerine karşı yapılacak ittifaklar içinde yer almaları görevleri arasındadır. Ancak vuku bulan bir terörist eyleme aynı yöntemle, suçsuzlara da zarar verecek şekilde, karşılık verilmesi de tıpkı terörist eylemler gibidir. İslam hukukunun temel prensiplerinden biri de, cezaların şahsiliğidir. Buna göre kişi ancak yaptığından sorumlu tutulur. Aralarındaki yakınlık ve dostluk derecesi ne olursa olsun, doğrudan ya da dolaylı olarak suça iştirak etmedikleri sürece bir kimsenin işlediği suçtan başkaları sorumlu tutulamaz. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de, “Şüphesiz hiçbir günahkar diğerinin günah yükünü çekmez. İnsan için kendi çalıştığından başkası yoktur”;(30) “Herkesin kazandığı yalnız kendisine aittir. Hiçbir suçlu başkasının suçunu yüklenmez.”(31) buyurulmaktadır. Hz. Peygamber de: “Kişi ne babasının, ne de kardeşinin suçundan dolayı sorumlu tutulamaz.”(32) buyurmuştur. Masum kanının akmasına sebep olan terör eylemlerinin suçlularının ortaya çıkarılıp cezalandırılması amacıyla yapılacak işbirliği, İslâm’ın ruhuna aykırı düşmez. Ancak suçluların belirlenmesinde objektif kriterlere uyulması, yargısız infaza gidilmemesi, işlenen suçtan sorumlu olmayanların zarara uğratılmaması ve bu bağlamda sergilenecek eylemlerin dinler ve kültürler arası çatışmaya dönüştürülmemesi gerekir.
_(Diyanet Aylık Dergi 133. Sayıdan alınmıştır.)_
**
Cihadın en son şekli olan savaş ise, ancak zorunlu hallerde başvurulabilecek bir yöntemdir ve Kur’an’da “kıtal” kelimesiyle ifade edilmektedir. Sevgili peygamberimiz: “Ey İnsanlar, düşmanla savaşmak üzere karşı karşıya gelmeyi temenni etmeyiniz. Allah’tan, sizi savaştan korumasını isteyiniz. Düşmanla karşılaşınca da sabrediniz”Buhari, “Cihad”, 112, 156, buyurmuşlardır.

**Cihâd üç kısma ayrılır:
**
1) Sözle yapılan cihâd: “kâfirlere boyun eğme ve Kur’an ile onlara karşı büyük cihadda bulun”Furkân, 25/52âyeti bunun delilidir. Kur’an’ı ve ahkâmını öğrenmek, öğretmek ve İslamı herkese anlatmak bu tür bir cihaddır.
2) Îman edip sâlih ameller işleyerek, kendini günah olan söz, fiil ve davranışlardan alıkoyarak nefis ile cihad: “Kim (nefsiyle) cihâd ederse o ancak kendisi için cihâd etmiş olur.”Ankebût, 29/6.âyeti bunun delilidir.
3) Mal ve can ile Allah yolunda cihâd: Bu, İslam’a ve Müslümanlara saldıranlara karşı malı ve canı ile fiilen savaşmak şeklinde olur. “Gerek hafif gerekse ağır (silahlarla) hep birlikte savaşa çıkın. Mallarınızla ve canlarınızla Allah yoluna cihâd edin..” Bakara, 2/41âyeti bunun delilidir. İslam; savaşı ancak saldırı olunca müdafa olarak meşrû görür.
Peygamber (s.a.v) “müşriklerle elinizle ve dillerinizle cihâd edin”Ahmed, III,153., “Mücâhid nefsiyle savaşandır”Ahmed, VI,20 hadisleriyle sözlü, fiili ve nefisle yapılan cihada işaret etmiştir.

O halde bir Müslüman, dininin emir ve yasaklarını öğrenip ona göre yaşamakla, öğrendiklerini başkalarına öğretmekle, iyiliği emredip kötülükten sakındırmakla, İslâm’ı tebliğe çalışmakla ve gerek nefsine ve gerekse dış düşmanlara karşı mücadele vermekle hep cihad etmiş olmaktadır.

Görüldüğü gibi **İslâm, “cihad”ı savaştan ibaret görerek dar kalıplara sıkıştırmamış, sınır ve boyutlarını çok geniş tutmuştur.İlahî gerçekleri insanlara anlatmayı, bu uğurda çile çekmeyi, yeri geldiğinde zalimin yüzüne haksızlığını açıkça dile getirmeyi de cihad saymıştır. Öte yandan ilmen insanlara faydalı olmayı; mal ile Allah’ın dinine destek sağlamayı; hakkı, iyiliği ve güzelliği tavsiye etmeyi İslâm’ın en üstün ibadetlerinin başında gelen cihadın şümûlüne almıştır. Böylece hiç kimsenin bir bahaneyle bu faziletten mahrum kalmamasını sağlamıştır. Cihadla ilgili âyet ve hadislere bakıldığında, cihad kelimesiyle amaçlananın, sadece savaş olmadığı, aksine bunların pek çoğunda cihadla kastedilenin hayatın her safhasıyla ilgili iyilikleri gerçekleştirmek için gayret etme, çalışma ve kötülüklerle mücadele olduğu görülecektir.
**
Şüphesiz günümüz açısından cihadın en önemli şekli, İslam’ı insanlara doğru bir şekilde ulaştırmaktır. İnanıp inanmamak, kabul edip etmemek kişilerin kendilerinin bileceği bir şeydir. Kur’an-ı Kerim’de tebliğden ve imandan söz eden âyetlerden bu husus apaçık anlaşılmaktadır.

يَاأَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَوَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ
“Ey peygamber! Kafirlere ve münafıklara karşı cihat et ve onlara karşı çetin ol…”Tevbe, 9/73¸ Tahrîm, 66/9.anlamındaki âyette Peygambere emredilen münafıklarla savaş, “kıtâl” anlamında savaş değildir. Âyetteki cihâd kavramı; münafıklarla hak uğrunda dil ile mücadele etmek, İslam gerçeği ile ilgili delilleri anlatmak, fitne ve fesatlarına engel olmak anlamındadır.
Furkân suresinin فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَجَاهِدْهُم بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا Öyleyse kafirlere itaat etme, onlara karşı Kur’an’la büyük bir cihad yap!”Furkan, 25/52 bu âyetinde kâfirlere karşı Kur’an’la büyük bir cihadın yapılmasının emredilmesi, cihadın özellikle fikrî boyutuna vurgu yapmaktadır. Demek ki asıl büyük cihad, fikrî planda yapılacak olan cihaddır. Allah’ın rızasını kazanmak için çalışanlara, ona ulaştıracak yolların gösterileceğini vadeden ayette gösterilen bu çabaların da cihad olarak nitelendirilmesi de çok dikkat çekicidir.
Cihâdın “harb, gazâ ve kıtâl” anlamında fiilî bir savaş şeklinde uygulanabilmesi için meşru bir savaşın olması gerekir. Savaş ise ancak saldırı olduğu zaman meşru olur.
وَقَاتِلُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ
“Sizinle savaşanlara karşı Allah yolunda siz de savaşın…”Bakara, 2/190
و قاتلوا المشركين كافة كما يقتلونكم كافة
“Sizinle topyekun savaştıkları gibi siz de müşriklerle topyekun savaşın” Tevbe, 9/ 36. anlamındaki âyetler ve benzerleri bunun delilidir.
وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ
“Allah uğrunda hakkıyla cihat edin…”Hac, 22/78. anlamındaki âyetlerde geçen “Allah yolunda cihâd” emri, hem İslam düşmanlarıyla meşru bir harp çıktığında savaş araç gereçleriyle fiilen savaşmayı hem İslam’ın hükümlerini bizzat uygulamayı, nefsi kötülüklerden ve haramlardan alıkoymayı, hem de İslam’ın bilinmesi, yücelmesi ve hükümlerinin uygulanması için gösterilen sözlü, ekonomik ve her türlü çabayı ifade eder.
**(Din İşleri Yüksek Kurulu Uzmanı Dr. Muhlis AKAR’ın hazırlamış olduğu yazıdan alınmıştır.)
**

1- Tîn, 4-5.
2- Hicr, 29; Sâd, 72.
3- Lokman, 20; Casiye, 13.
4- Bakara, 30; Fâtır, 39.
5- Maide, 32.
6- Sahîh-i Buharî Muhtasarı Tecrîd-i Sarih Tercemesi, I/76 (H. No: 62); X/401-404 (H. No: 1654).
7- Furkan, 52.
8- Hucurât, 15.
9- Bakara, 41.
10-Hacc, 39
11- Bakara, 190.
12- Enfal, 72.
13- Tevbe, 12.
14- İbnMâce, Cihad, 30; İbnHişam, es-Sîre, IV/100.
15- Zeylaî, Tebyînü’l-Hakâik, VI/104; İbnNüceym, el-Bahru’r-Raik, V/84.
16- Bakara 193.
17- Bakara, 256.
18- Kehf, 29.
19- Zümer, 41.
20- EbûDâvûd, Cihad, 16.
21-Hamidullah, Mecmu’atü’l-Vesâik, 140.
22- Hamidullah, İslam Peygamberi, I/620.
23- Kehf, 29.
24- Nahl, 125.
25- Tâ-hâ, 43-44.
26- Tâc, V/17.
27- Tâc, V/17.
28- Buharî, Cihâd 147,148; Müslim, Cihâd 24, (1744).
29- Hucurat, 11-12.
30- Necm, 38-39.
31- En’am, 164.
32- Nesâî, Tahrim, 29.