İslâm Dininde Tedricîlik ve Orucun Farz Kılınışı

0

BEĞENDİM

0

İslâm dininin hükümleri (ahkâm) tedricî bir şekilde, yani aşamalı olarak inmiştir. Bu durum, insanların İslâm’ı kabul etmelerini ve eski alışkanlıklarından vazgeçmelerini kolaylaştırmıştır. Oruç ibadeti de bu tedricîlik içerisinde farz kılınan hükümlerden biridir. Orucun farz kılınışı ve içerdiği hükümler, iki aşamada tamamlanmıştır.

Orucun İlk Aşamada Farz Kılınışı

Muaz İbn Cebel (radıyallâhu anh) şöyle anlatır:

“Resûlullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) Medine’ye geldiğinde her ayın üç gününü ve Aşûre gününü oruçlu geçirirdi. Sonra Allah Teâlâ, Bakara sûresinin 183 ve 184. âyetlerini indirerek orucu farz kıldı.”

Bu âyetlerde şöyle buyrulur:

Âyetlerin Arapçası:

• يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ”Ey iman edenler! Sizden öncekilere farz kılındığı gibi, sakınasınız diye size de oruç farz kılındı.”(Bakara Sûresi, 2/183)
• وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ”Oruç tutmaya gücü yetenler, bir fakiri doyurma bedeli öder.”(Bakara Sûresi, 2/184)

Bu âyetlerle oruç farz kılındı, ancak ilk aşamada isteyenler oruç tutabilir, isteyenler ise bir fakiri doyurarak oruç yerine geçebilirdi.

Orucun İkinci Aşamada Kesinleşmesi

Daha sonra Allah Teâlâ, Bakara sûresinin 185. âyetini indirdi:

• فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ “Sizden kim Ramazan ayına erişirse oruç tutsun. Kim hasta olur veya yolculukta bulunursa, tutamadığı günler sayısınca başka günlerde tutsun.”(Bakara Sûresi, 2/185)

Bu âyetle birlikte oruç, sağlıklı ve mukim (yolcu olmayan) Müslümanlar için kesin bir farz haline geldi. Hasta ve yolculara ise, tutamadıkları günleri başka zamanlarda tutma ruhsatı verildi. Oruç yerine fakir doyurma hükmü ise sadece yaşlı ve sürekli hasta olanlar gibi oruç tutamayacak durumda olanlara mahsus kaldı.

Oruçla İlgili Hükümlerin Tedricî Olarak Belirlenmesi

Orucun farz kılınması sürecinde, oruç tutanların günlük hayatlarını düzenleyen hükümler de aşamalı olarak belirlenmiştir. Sahabeden Hazreti Muaz, bu konuda şu örneği verir:

“Orucun farz kılındığı ilk dönemde, akşam uyuyuncaya kadar yeme-içme ve ailevî münasebet helâl olurdu. Uyuduktan sonra ise gündüz oruç yasakları geri gelirdi.”

Bu durum, bazı sahabeler için zorluklara neden oldu. Örneğin, Ensar’dan Sırma isimli bir zat, akşam yemeğini yiyemeden uyuyakalmış ve ertesi gün orucuna devam etmek zorunda kalmıştı. Benzer bir durum Hazreti Ömer’in başına da gelmişti. Bunun üzerine Allah Teâlâ, Bakara sûresinin 187. âyetini indirdi:

• أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ “Oruç gecesinde kadınlarınıza yaklaşmanız size helâl kılındı. Onlar sizin için bir örtü, siz de onlar için bir örtüsünüz. Allah, kendinize hıyanet ettiğinizi bildi de tövbenizi kabul edip sizi bağışladı. Artık onlara yaklaşın ve Allah’ın sizin için takdir ettiğini isteyin. Fecir vakti (şafak sökünceye) kadar yiyin, için. Sonra geceye kadar orucu tamamlayın.”(Bakara Sûresi, 2/187)

Bu âyetle birlikte, oruç tutanlar için iftar vaktinden şafak sökene kadar yeme, içme ve ailevî münasebet helâl kılındı. Bu hüküm, oruç tutanların hayatını kolaylaştıran bir rahmet olarak geldi.

Tedricîliğin Hikmeti

Bu tedricîlik, Allah Teâlâ’nın kullarına olan merhametinin bir tezahürüdür. İslâm’ın hükümleri, insanların gönüllerine yerleşip kök saldıkça ve Müslümanlar namaz gibi diğer ibadetlere alıştıkça aşamalı olarak farz kılınmıştır. Bu durum, insanların ilâhî emirlere uyum sağlamasını kolaylaştırmıştır.

Oruç ibadeti de bu sürecin bir parçası olarak, önce esnek hükümlerle başlamış, daha sonra kesin hükümlere bağlanmıştır. Bu, hem insanların oruca alışmalarını sağlamış hem de onların güçlerini aşan durumlarda kolaylık göstermiştir.

İslâm dininin hükümleri, insanların ruhî ve bedenî kapasitelerini dikkate alarak tedricî bir şekilde inmiştir. Oruç ibadeti de bu sürecin önemli bir örneğidir. Allah Teâlâ, kullarını zorlamadan, onları aşamalı olarak eğitmiş ve nihai hükümleri en uygun zamanda farz kılmıştır. Bu, İslâm’ın evrensel ve insanî bir din olduğunun açık bir göstergesidir.