HZ. İsa, Santa Ve Noel’in Pagan Kökenleri…

0

BEĞENDİM

0

Hz. Îsâ’nın Doğum Günü Kutlaması

Türkçe’de yanlış olarak yılbaşı kutlamasıyla özdeşleştirilen noel, Latince’de “Tanrı’nın doğum günü” anlamına gelen ve Hz. Îsâ’nın doğum günü kutlamasını ifade eden dies natalis teriminin Fransızca karşılığıdır (noël). Bu terim diğer Batı dillerinde Il natale (İtalyanca), cristes-maesse (eski İng.), kerst-misse (Danca) gibi kalıplarla karşılanmış, günümüz İngilizcesine de Christmas şeklinde geçmiştir.

Kelime ve Kavram Kökeni

Batı dillerinde Hz. Îsâ için Mesîh karşılığında kullanılan Christ kelimesi Yunanca Christos‘tan (yağlanmış) gelmektedir. Eski İsrail dininde Tanrı tarafından görevlendirilen kral veya kohenler başları yağla meshedilmek suretiyle kutsanır ve maşiah (yağlanmış) diye adlandırılırdı. Daha sonra bu kelime, Kral Dâvud soyundan gelmesi beklenen âhir zaman kralı için kullanılmıştır (bk. MESÎH). Grekoromen pagan kültüründe de kutsama ve bereket ifadesi olarak yağlanan tanrı heykellerine Christos (yağla kutsanmış) denilirdi. Paganizm, tek tanrılı dinlerin ortaya çıkışından önce, özellikle Antik Roma, Yunan, İskandinav ve Kelt kültürlerinde yaygın olan doğa merkezli bir inanç sistemidir. Doğanın döngüsü ve bereket unsurları bu inanç sisteminin temelini oluşturur. İbrânîce maşiah kelimesinin Grek dilindeki karşılığı olan Christos isimlendirmesi, başlangıçta Yahudilerin beklenen kurtarıcı mesîhi olduğu iddiasıyla Îsâ için kullanılırken zamanla bu kelimenin ifade ettiği Îsâ figürü *“yağla kutsanmış bereket tanrısı”*na dönüştürülmüştür. Pagan ritüeller ve semboller, Hristiyanlık inancında önemli dönüşümler geçirmiş ve bazı ritüeller Hristiyanlaşarak bayramlara entegre edilmiştir.

Christ-massın ikinci kısmını oluşturan mass, Farsça kökenli Mazda kelimesinden türeyen mizdin Latince karşılığı olan missadan gelmektedir. Mazda “tanrı”, mizd ise “tanrı adına yenilen akşam yemeği” demektir.

Noel’in Pagan Kökenleri

Pers kökenli Mitraizm, Roma pagan kültüründe yaygın hale gelmiş dinlerden biriydi. Bu dinde güneş tanrısı Mithra’nın yeryüzüne inerek Zodyak yıldız kümesinin on iki simgesine karşılık gelen on iki havarisiyle dünyayı dolaştığına, sonunda insanlığın günahları için kendini feda ettiğine inanılırdı. Mitraistler’in bilinen festivali bir boğanın öldürülerek tanrıya adanması, kanının içilip etinin yenmesi uygulamasını içermekteydi. Hristiyan pazar âyiniyle Mitraistler’in bu festivali arasındaki benzerlik dikkat çekicidir.

Îsâ’nın Mesîh’in doğum günü kutlamasını ifade eden Christmas adlandırması da etimolojik olarak söz konusu pagan âyinler için kullanılan terimlerin Hristiyanlaşmış şekli olarak ortaya çıkmıştır.

25 Aralık Tarihi ve Hristiyanlık

Batı Hristiyanlığı tarafından 25 Aralık’ta kutlanan Christmas’ın tarih ve kutlama olarak kökeni de eski Roma tarafından benimsenen güneş tanrısı Mithra’nın doğum günü kutlamasına (Natalis Solis Invicti) dayandırılır. Bu kutlama, Roma İmparatoru Aurelian’ın (ö. 275) güneş tanrısını imparatorluğun koruyucusu diye ilân etmesiyle resmiyet kazanmıştır. Hz. Îsâ’nın doğum günü tam olarak bilinmediği için eskiden Îsâ’nın doğum ve vaftiz kutlamasıyla ilgili biçimde Doğu Kilisesi’nce 6 Ocak tarihi benimsenmiştir.

Aziz Hippolytus (ö. 236) tarafından 25 Aralık tarihi ortaya atılmış ve IV. yüzyılda Bizans İmparatoru Konstantinos (ö. 337) döneminde Îsâ’nın resmî doğum günü (nativitas domini) ilan edilmiştir.

John Chrysostom (ö. 407), İncil’deki dolaylı atıflardan hareketle Vaftizci Yahyâ’nın 24 Haziran’da, Îsâ’nın ise bundan altı ay sonra 25 Aralık’ta doğduğunu ispatlamaya çalışmıştır. 354’te Papa Liberius (ö. 366) tarafından bu tarih kabul edilmiştir.

Hristiyanlık ve Pagan Etkileri

Paganizm, tek tanrılı dinlerin ortaya çıkışından önceki çok tanrılı ve doğa merkezli inanç sistemlerini tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Antik Roma, Yunan, İskandinav ve Kelt kültürlerinde yaygın olan bu inanç biçimi; doğa olaylarını kutsal kabul eden, çeşitli tanrılara tapınan ve ritüellerle doğanın döngüsünü kutlayan bir yapıya sahiptir. Hristiyan ilâhiyatçılarına göre, Noel başta olmak üzere erken Hristiyanlık’ta yer almayan ve içerdiği pagan eğlence unsurlarından dolayı sonraki din adamlarınca eleştirilen putperest festivallerinin Hristiyan kutlamalarına dönüştürülmesinin sebebi, o dönemde Roma’daki Mitra inancına karşı Hristiyanlığı korumak ve pagan halkı Hristiyanlığa adapte edebilmekti.

Noel’in Modern Gelenekleri

Noel günü kilisede icra edilen üç âyine daha sonra Noel ilâhileri eklenmiştir. Noel hediyeleri ve kartlarının yanı sıra pagan kültürüne ait farklı unsurlar da zamanla bu kutlamanın parçası haline gelmiştir.

Santa Claus (Aziz Nikolas, ö. 6 Aralık 352 veya 354)

Bugünkü Antalya’nın Demre ilçesinde piskopos olarak görev yaptığı bilinen Aziz Nikolas’ın hayatıyla ilgili tarihî bilgiler oldukça sınırlıdır. Aslen Likya bölgesinde doğduğu kabul edilen Aziz Nikolas, Hristiyan dünyasında cömertliği ve çocuklara olan sevgisiyle tanınır. Daha sonra Santa Claus (Sinter Klaus, Father Christmas, Pere Noël) ismiyle efsanevî bir figüre dönüşmüştür. Modern Noel Baba figürü, özellikle Kuzey Kutup Dairesi’nde yer alan Finlandiya’nın Rovaniemi şehri ve Lapland bölgesiyle özdeşleşmiştir. Rovaniemi, Noel Baba’nın resmi evi olarak kabul edilir ve her yıl dünyanın dört bir yanından ziyaretçi çeker.

Noel Ağacı ve Kökenleri

Noel kutlamasının bir başka temel unsuru olan çam ağacının kökeni hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Yaygın bir kabul, bu geleneğin Yunan ve Roma pagan kültürlerindeki Attis tanrısına yönelik âyinlerden kaynaklandığı yönündedir. Bir diğer görüş ise Noel ağacının eski bir İskandinav efsanesine dayandığını savunur. Bu efsaneye göre, İskandinav tanrısı Odin, bilgiye ulaşmak amacıyla kendini evrenin simgesi olan bir ağaca asmıştır. Ayrıca, çam ağacı süsleme geleneğinin Aryan kökenli Yule festivalinden etkilendiği de ifade edilmektedir.

Çam ağacı süslemesinin yanı sıra mum geleneği, eski Aryan inancındaki Yule festivalinden kaynaklanmaktadır. Yule, İskandinav ve Germen pagan kültürlerinde kış gündönümü sırasında kutlanan bir festivaldir ve doğanın yeniden doğuşunu, güneşin dönüşünü simgeler. Bu festivalde ağaçlar süslenir, mumlar yakılır ve çeşitli ritüeller gerçekleştirilirdi. Hristiyanlık, bu pagan geleneğini zamanla kendi ritüelleriyle birleştirerek Noel kutlamalarına dahil etmiştir.

”Kara Cuma”

Aslında putperest inanç ve efsanelere dayanan Noel, günümüzde bir Hristiyan bayramı şeklinde kutlanmakla birlikte, Batı kültürünün yayılması ile Hristiyan olmayan ülkelerde de birer tüketim ve eğlence fırsatı olarak benimsenmiştir. Ayrıca yılbaşı uygulaması da pagan Roma kökenli yeni yıl anlayışının devamı olup aşırı tüketime yönelten bir eğlenceye dönüşmüştür. Bu bağlamda, “Black Friday” (Kara Cuma) adı verilen ve Noel alışveriş sezonunun başlangıcı olarak kabul edilen gün, yoğun indirim kampanyalarıyla tüketimi teşvik ederek bu dönemin ekonomik boyutunu vurgulamaktadır.