Hanefî mezhebi fıkıh âlimi İbn-i Melek

0

BEĞENDİM

0

**BEDİRHABER- **İsmi, Abdüllatîf bin Abdülazîz bin Emînüddîn’dir. Lakabı İzzüddîn’dir. İbn-i Melek veya İbni Ferişte künyesiyle meşhur olmuştur. İbni Melek, Tire´nin yetiştirdiği en büyük fıkıh, meal, tefsir âlimi olmanın yanı sıra iyi bir hukuk adamıdır. Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir.

İbn-i Melek, zamanındaki büyük âlimlerden ilim tahsil etti. Zamanının bütün ilimlerini öğrendi. Özellikle dînî ilimlerde ihtisas sahibi oldu. Bütün ilimlerde üstünlüğünü kabul ettirdi. İlmî ve faziletiyle halkın sevdiği bir alim idi. En zor metinleri mütalaa etmekte ve ilimlerin çoğunu ezberlemesi ile meşhurdur. Aydınoğlu Mehmet Bey’e ders okutmuştur. Aydınoğlu Mehmet Bey ise Tire’de hocası adına İbn-i Melek Medresesi diye bilinen medreseyi yaptırmıştır. İbn-i Melek, bu medresede vefat edinceye kadar müderrislik yapmış ve ilmi eserler yazmakla meşgul olmuştur.

Süleyman Şah’ın 1333’lü yıllarda Tire Emiri olduğunu, İbni Batuta’nın Seyahatnamesinden öğrenmekteyiz. Kitabesinden, Süleyman Şah’ın da 1349 yılında vefat ettiği anlaşılmaktadır.


İbn-i Melek’in Menar Şerhi kitabı meşhurdur. Timur Han Anadolu’yu işgal ettiğinde Tire’ye de gelmişti. Bu sırada yanında bulunan Seyyid Şerif Cürcânî hazretleri ile beraber, İbn-i Melek ile görüşmüş ve onun ilimdeki yüksekliğine hayran kaldığını söylemiştir.

İbn-i Melek Efendi, müderrisliğin ve din işlerinin yanı sıra Tire’nin ekonomisini canlandırmak için de çalışmıştır. Bunun için kente 10 adet han kurulmasını sağlamıştır. Ayrıca şehrin eski çarşısını kurdurarak Ahiliğin Tire’ye yerleşmesine vesile olmuştur.

Şu noktayı da önemle hatırlatalım ki, İbni Melek, yalnız Aydın oğullarının değil, Osmanlı Dönemi  sultanlarının da hocalığını yapmıştır.

İbni Melek, Peygamber Efendimiz’e (S.A.V) adeta âşıktır. Onun yazdığı tüm tefsir kitaplarının adı hep “M” harfiyle başlamaktadır. Zaten onun ilgi alanının büyük bir bölümünü de Hadisler oluşturur.


**
İbn-i Melek hazretlerinin; usûl, fıkıh, hadîs ve tasavvufa dâir birçok kıymetli eserleri vardır. Bu eserlerden ba’zıları şunlardır: **

**1- **Şerh-i Meşârık-ı Şerîf: İmâm-ı Saganî’nin hadîs ilmine dâir Meşârık-ül-envâr’ın şerhidir. Birçok âlimler tarafından şerh edilmişse de, en meşhûru İbn-i Melek hazretlerinin şerhidir. Bu şerhin ismi, “Mübârek-ül-Ezher fî şerh-i Meşârık-ül-envâr”dır. 

**2-** Şerhu Menâr-il-envâr Hâfızüddîn Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin, fıkıh bilgilerinin âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i şerîflerden nasıl çıkarıldığını anlatan fıkıh usûlüne dâir eserinin şerhidir. 

**3-** Şerh-i Mecmâ’ul-bahreyn: Muzafferüddîn Ahmed bin Ali Bağdâdî’nin Hanefî fıkhına dâir meşhûr eserinin şerhidir. 

**4-** Vikâye şerhi: Sadr-uş-Şeria’nın Vikâyet-ür-Rivâye fî mesâil-i Hidâye adlı eserinin şerhidir. Bu şerhi, oğullarından Ca’fer’e Vikâye’yi okuttuğu zaman yazmışsa da, hastalığı sebebiyle temize çekmeğe muvaffak olamamış, fakat sonra diğer oğlu Muhammed Efendi tamamlamış ve temize çekmiştir. 

**5-** Şerhu Tuhfet-ül-mülûk: Ebû Bekr Râzî’nin Hanefî mezhebinin fürû’atına dâir yazdığı eserin şerhidir. 

**6- **Şerhu Mukaddimet-ül-fıkhiyye: Ebü’l-Leys-i Semerkandî’nin eserine yazdığı şerhdir.

**7-** Kitâbün min-et-Tasavvuf

**8- **Kânûn-i Lügât-i ilâhî: Kur’ân-ı kerîmin mübârek lafızlarına dâir manzûm bir lügatçedir. 

**9- **Münyet-üs-Sayyâdîn 
**10-** Bedr-ül-vâ’izîn ve Zuhr-ül-âbidîn’ dir.


14. yüzyılın ünlü ahşap ustası Muzaffereddin’in, Birgi Ulu Camii’nin minber alınlığına, 1322 tarihinde, İbni Melek kaynaklı şu Hadis-i Şerifi, enfes bir belge niteliğinde işlenmiştir.

“Ey Allah’ım, işlenmeyen,

 yararlanılmayan ilimden…

Allah korkusu olmayan kalpten…

Aç nefisten…

İşte bu dört şeyin şerrinden, sana sığınırım!


**
İbn-i Melek hazretleri, Menâr şerhinde buyuruyor ki:** “Müçtehidlerin bir din bilgisi üzerindeki sözleri birbirine uymadığı zaman, sonra gelen âlimlerin, bu bilgiyi müçtehidlerin bildirmiş olduklarından başka türlü anlatmalarının batıl olduğu sözbirliğiyle bildirilmiştir.”

İbni Melek Türbesi içerisinde üç mezar daha bulunmaktadır. Bunlar Seyidi Rabbani Mevlana Nizamettin Nevvare (h.797 m. 1394), İbni Melek Abdüllatif Efendi’nin oğlu Mehmet Efendi ve Evliya Ali Efendi’ye aittir. 

İbn-i Melek Hazretleri 1399 yılında vefat etmiştir. Türbesi Tire Cumhuriyet Mahallesinde kendi ismiyle bilinen medresenin yanındadır. Kesme taştan yapılan türbenin üstü, kendi isteği üzerine açık bırakılmıştır. Mezarın bulunduğu odaya sivri kemerli bir açıklıktan birkaç basamak inilerek girilir. Türbe 1956 yılında Tire Belediyesi tarafından onarılmış ve çevresi düzenlenmiştir.

**İbn-i Melek olarak anılmasının sebebi nedir?  **

İbni Melek Abdüllatif Efendi’nin bu isimle anılmasının nedeni: Babası Abdülaziz Efendi Hicaz’a giderken eşini hamile olarak bırakmış ve çocuğunu da Allah’a emanet etmiştir. Dönüşünde eşinin bir gün önce vefat ettiğini, çocuğunun da annesinin karnında defnedildiğini öğrenmiştir. Bunun üzerine “Ben evladımı Allah’a emanet ettim. Onu Allah korumuştur” diyerek eşinin mezarını açtırmıştır. Bu esnada Abdüllatif Efendi’yi sağ elinin küçük parmağını emerken canlı olarak bulmuşlardır. Bundan dolayı da meleklerin kendisini koruduğuna inandığı için, “Melekoğlu” manasına gelen “İbn-i Melek” adını vermişlerdir.

İbni Melek’in kitapları, yüzlerce yıl, medreselerde ders kitabı olarak okutulmuştur. El yazmalarından bir bölümü de, Tire, Necip Paşa Kütüphanesinde bulunmaktadır. Bu kütüphane İbn-i Melek Hazretlerinin türbesinin hemen yanında bulunmaktadır. 

**Tire Vakıf Necippaşa Kütüphanesi  **

Klasik Osmanlı mimari üslûbunda inşa edilen Tire Vakıf Necip Paşa Kütüphanesi, 1826 yılında II. Mahmut dönemi devlet adamlarından Necip Paşa tarafından yaptırılmıştır. Köprülü ile başlayan müstakil kütüphane örneklerindendir. Üzeri sekizgen kasnak üzerine oturtulmuş tek kubbe ile örtülüdür. Kare şeklinde tek bir mekâna sahiptir. Ön tarafında bulunan revaklı kısım sonradan camekânla kapatılarak okuma yeri olarak düzenlenmiştir. Binanın zemini yerden yüksekte tutulmuştur. Böylece bölgenin rutubetli ortamından kitapların zarar görmesi önlenmiştir. Girişte yarım daireler şeklinde yedi basamak bulunmaktadır İç kısımda yer alan ahşap piramidal bölüm sonradan ilave edilmiştir.

Kütüphane en son 1996 yılında tamir ve bakım görmüş, güvenlik açısından gerekli alarm ve uyarı sistemleri en son teknikler kullanılarak yeniden kurulmuştur.

İzmir Vakıflar Bölge Müdürlüğü sorumluluğunda hizmetini sürdüren kütüphane, ülke genelinde bulunan benzer kuruluşlar arasında önemli bir yere sahiptir.  Bünyesinde 12. yy. ortalarından 20. yy. başlarına kadar değişik dönemlerde yazılmış yüzlerce değerli yazma ve basma eser bulunmaktadır. Bilim ve tarihi nitelikleri açısından olduğu kadar kitap sanatları açısından da ilgi çeken bu eserlerden tüm okuyucu ve araştırmacılar yararlanabilmektedir. 

**Kitap sayısı ve özellikleri
**Kütüphanede bulunan toplam kitap adedi 11,702’dir. Bunların 2,468 adedi eski harflerle yazılı Osmanlı dönemine ait eserler olup; 1,156 adet yazma, 1,312 adet matbu eserden oluşmaktadır. Geri kalan 9,234 adedi Latin harflerle basılı Cumhuriyet dönemi kitaplardır.

Mevcut  yazmalar arasında Fatih Sultan Mehmet tarafından istinsah ettirilen büyük İslam alimi İbni Sina’nın “Kitabüş-Şifa”sı, İbrahim Müteferrika tarafından basılan ilk matbu eserlerden Katip Çelebi’nin “Cihannüma”sı, İbni Arabi’nin “Şecere-i Numaniye”si, yine İbni Sina’nın H.555 / M.1160 yılında istinsah edilen “İşarat” adlı eseri, Tire’de yetişen büyük İslam alimi İbni Melek Hazretlerinin kendi el yazması “Şerh-i Menar”ı, Şeyh Bedreddin’in “Cami’u’l-Fusuleyn”i, yazma Kur’an-ı Kerim’ler, tıp, astronomi, matematik, felsefe, mantık, coğrafya gibi pek çok ilim dalında yazılmış eserler kayda değer önemli eserlerdir.

**
Ziyaretçi sayısı:  
**Yıllık ziyaretçi ve okuyucu sayısı 4 binin üzerindedir. Bu sayının bir bölümü, müze niteliğindeki kütüphaneyi gezip görmek için gelenlerden; bir bölümü bilim, kültür ve sanat alanında araştırma yapan araştırmacılardan; diğer bölümü de günlük okuyuculardan oluşmaktadır.