Tarihte İrfanın Öncüleri: Müslüman Kadın İlim İnsanları?

0

BEĞENDİM

0

Kadın Hadis Âlimlerinin İslâmî İlimler Alanındaki Katkıları

İslam tarihinde kadınların ilmi katkıları sıklıkla göz ardı edilse de, tarihsel kaynaklar ve hadis literatüründe kadın âlimlerin önemli rolleri olduğu açıkça görülmektedir. Kadın hocaların, özellikle hadis alanındaki katkıları, kadınların eğitimde ve ilmî çalışmalarda erkeklerle eşit bir şekilde yer aldığını göstermektedir. Bu makalede, bu kadın âlimlerin hayatları ve ilmi katkıları üzerinde durulacaktır.

A- Kadın Hocaların İslami İlimlerdeki Rolü

İslam’ın ilk dönemlerinden itibaren, Şam, Mısır ve Endülüs gibi büyük ilim merkezlerinde kadın hocalar, erkek hocalarla paralel olarak ders vermişlerdir. Kadınların ilmi faaliyetlerde yer alması, İslam toplumunda eğitim ve ilim alanında kadının güçlü bir varlık gösterdiğini işaret etmektedir. Özellikle büyük camilerde ve medreselerde kadın âlimlerin verdiği dersler, dönemin eğitim sisteminin ne kadar katılımcı ve kapsayıcı olduğunu göstermektedir. Bu tür derslerin verildiği yerlerden bazıları Ben-i Ümeyye Camii (Şam), Medine ve Endülüs’tür.

B- Öne Çıkan Kadın Hadis Âlimleri

1. Zeynep b. Kemal (h.740 / 1340): Şam’daki Ben-i Ümeyye Camii’nde hadis dersleri veren Zeynep b. Kemal, önemli bir hadis âlimidir. Zehebi ve Subkî gibi büyük âlimler, Zeynep b. Kemal’in talebeleri arasında yer almışlardır. Zehebi, Siyar A’lâm an-Nubalâ’ adlı eserinde Zeynep b. Kemal’den bahsetmiştir.
2. Fâtıma el-Bataihiyye (h.111 / 729): Doğum tarihi kesin olmamakla birlikte, 11. yüzyılda Şam ve Medine’de eğitim vermiştir. Ölüm tarihi de kesin değildir ancak 11. yüzyılda vefat ettiği tahmin edilmektedir.
3. Âişe el-Makdisiyye (10. yüzyıl / 9. yüzyıl): Ben-i Ümeyye Camii’nde ders veren bir diğer önemli kadın hadis âlimidir. İbn Hacer el-Askalânî, ondan yetmiş kitap okumuştur. İbn Hacer, bu kadın âlimin ilminden çokça faydalandığını belirtmiştir.
4. Fâtıma es-Semerkandî (13. yüzyıl / 1200): Hanefî fakihi Alaeddin es-Semerkandî’nin kızı olan Fâtıma es-Semerkandî, fıkıh ve hadis alanında önemli bir alimdir. Eşi el-Kâsânî, ilmi meselelerde ona danışmıştır. Zehebi ve Subkî, Fâtıma es-Semerkandî’nin ilminden sıkça bahsetmişlerdir.
5. Emetullah b. Abdulganî ed-Dehlevî (19. yüzyıl / 1850-1920): İngiliz işgali sonrası Medine’ye göç eden Dehlevî ailesinin üyesi olan Emetullah b. Abdulganî, Medine’de hadis dersleri vermiştir ve özellikle müselsel hadisler konusunda uzmanlaşmıştır. Bu hadislerin aktarıldığı en önemli kaynaklardan biri de Siyar A’lâm an-Nubalâ’’dır.

6- Kerîme el-Mervezi adlı kadın muhaddise, Sahih-i Buharî’nin en sahih ve âli isnatlı nüshasını aktaran kişidir. Sahih hadislerin doğru ve güvenilir bir şekilde aktarılması, kadın muhaddiselerin hadis ilminde ne kadar titiz olduklarını ortaya koymaktadır.

Ayrıca, hadis tarihinde uydurma hadislere yer verenlerin çoğunlukla erkekler olduğu, kadınların ise bu tür ithamlarla anılmadığı da dikkat çeken bir diğer önemli noktadır. Zehebi’nin ve Subkî’nin eserlerinde bu konuya değinilmektedir.

C- Kadınların İslam Hukuku ve Hadis İlmi Üzerindeki Katkıları

Kadınlar, hadis ilminin yanı sıra fıkıh alanında da derinlemesine bilgiye sahipti. Fâtıma es-Semerkandî gibi alimler, fıkıh meselelerini çözmede büyük bir bilgi birikimine sahipti ve erkek hocalar da bazı konularda onların görüşlerine başvuruyordu. Bu durum, kadınların ilmi katkılarının ne kadar derin olduğunu göstermektedir. Zehebi, bu âlimlerin katkılarını önemli bir şekilde kaydetmiştir.

D- Sonuç ve Değerlendirme

İslam tarihinde kadınların ilmi alandaki katkıları, genellikle göz ardı edilse de, hadis alanında kadınların önemli roller üstlendiği tarihsel verilerle kanıtlanmaktadır. Kadınların eğitimde ve ilmî çalışmalarda aktif bir şekilde yer alması, onların bilgiye ulaşma ve yayma konusunda ne kadar etkili olduklarını ortaya koymaktadır. Özellikle hadis ilmi, kadınların güvenilirlik ve titizlikle taşıdığı önemli bir alan olmuştur.

E- Kaynakların yazılış tarihleri:

1. Zehebi, Siyar A’lâm an-Nubalâ’: 13. yüzyıl, 1226-1274 yılları arasında yazılmıştır.
2. Subkî, Tabaqât ash-Shâfi’iyyah: 14. yüzyıl, 1284-1355 yılları arasında yazılmıştır.
3. İbn Hacer, Tahzîb at-Tahzîb: 15. yüzyıl, 1372-1449 yılları arasında yazılmıştır.
4. Mervezi, Sahih-i Buharî Nüshası: 9. yüzyıl, 850 civarlarında yazılmıştır.
5. Emetullah b. Abdulganî, Hadis ve Müselsel Hadis Çalışmaları: 19. yüzyıl, yaklaşık 1850-1920 yılları arasında yazılmıştır.

Bu kaynaklar, ilgili dönemin önemli ilmî eserlerinden olup, İslam tarihi ve hadis literatürü üzerine büyük bir etkiye sahiptir.

F- Makaledeki şahısların miladi doğum ve ölüm tarihleri, kronolojik olarak sıralanmıştır:

1. Kerîme el-Mervezi: 850 doğumlu, 9. yüzyılın sonlarına doğru vefat etti.
2. Zeynep b. Kemal: 740 civarında doğmuş, 1340 civarında vefat etmiştir.
3. Fâtıma el-Bataihiyye: 729 doğumlu, 11. yüzyılda vefat etmiştir.
4. Âişe el-Makdisiyye: 9. yüzyıl civarında doğmuş ve 10. yüzyılda vefat etmiştir.
5. Fâtıma es-Semerkandî: 1200 civarında doğmuş, kesin ölüm tarihi bilinmemekle birlikte 13. yüzyılda vefat ettiği tahmin edilmektedir.
6. Emetullah b. Abdulganî ed-Dehlevî: 19. yüzyılın sonlarına doğru doğmuş, yaklaşık olarak 1910-1920 yılları arasında vefat etmiştir.
7. Alaeddin es-Semerkandî: 12. yüzyıl civarında doğmuş, 1200 civarında vefat etmiştir.
8. el-Kâsânî: 1183 yılında vefat etmiştir, doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte 12. yüzyılda yaşamıştır.
9. Zehebi: 1274 doğumlu, 1348 yılında vefat etmiştir.
10. Subkî: 1284 doğumlu, 1355 yılında vefat etmiştir.

Bu şahısların doğum ve ölüm tarihleri, İslam dünyasının önemli ilmî figürlerinden bazıları hakkında genel bilgilere dayanmaktadır.

Hindistanlı alim ve muhaddis Mohammad Akram Al-Nadwi, hadis ilmiyle meşgul olan, rivayet ve dirayet usulünde öne çıkan on bin kadın alimin biyografisinin yer aldığı el-Vefâ bi Esmai’n-Nisa adlı kırk üç ciltlik eserin yazarı…

İslam’ın kadın haklarını kısıtladığı, İslam toplumunun eğitimli/alim kadınlardan yoksun olduğu iddialarını çürütmek ve kadınları ilmi anlamda çalışmaya teşvik etmek gayesiyle bu eseri kaleme aldığını ifade etti.

Al-Nadwi, hadis literatüründe birçok hükmün sadece kadın raviler aracılığıyla nakledildiğine, pek çok muhaddisin kadın alimlerden ders ve icazet aldığına ve en az erkek alimlerin sayısı kadar kadın alimin bulunduğuna dikkat çekti.

Mohammad Akram al-Nadwi, el-Vefâ bi Esmai’n-Nisa adlı eseri Arapça, Farsça ve Urduca literatürde yaptığı araştırmalar sonucunda, Müslüman kadınların eğitimli olmadığını iddia eden bazı çalışmalara reddiye niteliğindedir.
Kadınların ilmi çalışmalarda erkeklerin gölgesinde kaldığı yanılgısının aksine kadınlar en az erkekler kadar ilmi sahaya katkı sunmuş ve aktif rol oynamıştır. Kadın alimlerden ilim öğrenen bazı meşhur alimler:

Mohammad Akram al-Nadwi, el-Vefâ bi Esmai’n-Nisa adlı eseri Arapça, Farsça ve Urduca literatürde yaptığı araştırmalar sonucunda, Müslüman kadınların eğitimli olmadığını iddia eden bazı çalışmalara reddiye niteliğindedir.
Kadınların ilmi çalışmalarda erkeklerin gölgesinde kaldığı yanılgısının aksine kadınlar en az erkekler kadar ilmi sahaya katkı sunmuş ve aktif rol oynamıştır.
1- Hakim el-Nisaburi (ö. 405/1014) dini konulardaki bilgilerin bir kısmının kadınlardan edinildiğini ifade ederek onların ilmi hayata katkılarını dile getirir.
2- Hatib Bağdadi’nin (ö. 463/1071) Tarih-u Bağdad isimli eserine zeyl yazan Abdulvehhab b. Neccar’ın dört yüze yakın kadın hocası vardır.
3- İmam Buhari’nin hocası İbrahim el-Ferahi’nin ise yetmiş kadar kadın hocası vardır.

4- Hatib Bağdadi’nin (ö. 463/1071) Tarih-u Bağdad isimli eserine zeyl yazan Abdulvehhab b. Neccar’ın dört yüze yakın kadın hocası vardır.

5- İmam Buhari’nin hocası İbrahim el-Ferahi’nin ise yetmiş kadar kadın hocası vardır.

Sünnet namazları, peygamberimizin adeti olarak daha çok evde kılındığı için özellikle sünnet namazlarının rekat bilgisini kadınlar daha iyi bilmektedir. Buradan hareketle Hanefiler, namazların sünneti hakkında kadınlardan gelen rivayetlere göre amel ederler.

Kişilerin doğum ve ölüm tarihleri miladi olarak sıralanmıştır:

1. Mohammad Akram al-Nadwi: Doğum tarihi: 1954 (miladi). Al-Nadwi, özellikle “el-Vefâ bi Esmai’n-Nisa” adlı eseri ile tanınır ve kadınların hadis ilmindeki katkılarını vurgular.
2. Hakim el-Nisaburi: Ölüm tarihi: 1014 (miladi) – 405 (hijri). Hadis ilminde önemli bir alim olup, kadınlardan dini bilgilerin bir kısmını aldığına değinmiştir.
3. Hatib Bağdadi: Ölüm tarihi: 1071 (miladi) – 463 (hijri). Hadis ilmi üzerine önemli eserler kaleme almış ve “Tarih-u Bağdad” adlı eseriyle tanınır.
4. Abdulvehhab b. Neccar: Ölüm tarihi: 1068 (miladi) – 460 (hijri). Hatib Bağdadi’nin eserine zeyl yazmış ve yaklaşık 400 kadın hocadan ders almıştır.
5. İmam Buhari: Doğum tarihi: 810 (miladi) – 194 (hijri), Ölüm tarihi: 870 (miladi) – 256 (hijri). Hadis ilminin en büyük otoritelerinden biri olarak kabul edilir ve “Sahih-i Buhari” adlı eseri büyük bir öneme sahiptir.
6. İbrahim el-Ferahi: Doğum ve ölüm tarihi kesin olarak belirlenmemiştir, ancak 9. yüzyılda (miladi) yaşamış ve İmam Buhari’nin hocası olarak bilinir. Yetmiş kadar kadın hocası olduğu belirtilmektedir.

Bu şahsiyetlerin hayatları, hadis ilminde ve İslam’ın kadınların bilimsel katkılarına verdiği önemin vurgulanmasında önemli bir yer tutmaktadır.