0

BEĞENDİM

0

Son yıllarda pek çok ülke, toplumların dindarlık düzeyini anlamak için anketler ve alan araştırmaları yürütüyor. Ancak sorular, seçenekler ve yorumlama çerçeveleri değiştikçe, “dindarlık gerçekten böyle ölçülebilir mi?” sorusu da güçleniyor. Bu metin, din ile dindarlık arasındaki farkı belirginleştirerek, dindarlığın hangi boyutlarda ele alınması gerektiğini tartışıyor.

Din ve Dindarlık: Aynı şey değil

Din, insana Allah’la, hemcinsleriyle ve bütün varlıklarla ilişkisini düzenleyen ilahî öğreti ve değerler bütünüdür.
Dindarlık ise bu öğretilerin insan tarafından anlaşılması ve bireysel-toplumsal hayata taşınmasıdır. Vahyin peygamberler eliyle hayata dönüşmesi, din ile dindarlık arasında perde kalmaması içindir; aksi hâlde dinin özüne uymayan dindarlık biçimleri doğar.

Anketlerle Dindarlık Ölçmek: Ne olur, ne olmaz?

Anketler yönlendirici olabilir; katılımcıların niyeti, bilgisi ve bağlamı sonuçları etkiler. Dindarlığın maddî (görünür) kısmı bazı göstergelerle sayılabilir; fakat asli/manevî (derunî) kısmı sayıya gelmez. Dolayısıyla cami sayıları, oruç oranları, tören yoğunluğu gibi veriler, özdeki dindarlığı tek başına açıklayamaz.

Dindarlığın İki Yüzü: Derunî ve Zahirî

• Derunî dindarlık: İmanın kişinin iç dünyasına yön vermesi; niyet, ihlâs ve samimiyet.
• Zahirî dindarlık: Dinin şekil ve görünür tarafını öne çıkaran pratikler.
  Derunî olanda hareketler imana göre şekillenir; zahirî olanda dış beklentiler (çıkar, güvenlik, teselli, statü, ilgi vb.) belirleyici olabilir. Derunî dindar, Allah’a yönelirken nefsinden vazgeçer; gösterişçi dindarlık ise benliği sahnede tutar.

Nicelik mi, Nitelik mi?

Camiye gelenlerin sayısı, ibadet yoğunluğu gibi nicelikler görünür; fakat dindarlığın kıymet terazisi, ibadetin huşû ile edası ve kişinin fuhşiyattan ve münkerden uzak durmasıdır. İlâhî ölçü, şeklin ardındaki ruha bakar.

İhlâs ve Samimiyet: Dinin kalbi

“Din nasihattir/samimiyettir.” hadisinden hareketle; Allah’a, peygambere, Kur’an’a, meşru otoriteye ve mü’minlere karşı samimiyet, dindarlığın özünü oluşturur. İhlâsın terazisi yalnız Allah’ın elindedir; “Kalbim temiz” söylemi, bilgi, amel ve ahlâk olmadan kuru iddia olarak kalır.

Bilgi Boyutu: Şuur olmadan istikamet olmaz

Dindarlığın sürekliliği, sahih bilgiye dayanır. Akletme, sorgulama, yorumlama ve anlamlandırma olmadan dindarlık kolayca eksik ya da yanlış biçime bürünür. Takvâ bilinci, doğru ilimle beslenmedikçe güzelleşmez. İslâm, dinin yerinde ve güzel yaşanmasını ister; cehalet, hem dindarlığı çirkinleştirir hem de dinin doğru anlaşılmasına engel olur.

Duygu Boyutu: Gönül terbiyesi

Dindarlık, bağlanma, güvenme, sığınma, sevme ve ümit gibi duyguları işler. İbadet hayatıyla yoğrulmamış, gönül terbiyesinden geçmemiş duygular dindarlığı kurutur. Geliştirilen duygu, dindarlığın rengini belirler:

• İlâhî sevgi → sevecen dindar
• Samimiyet → içten dindar
• Fedakârlık → fedakâr dindar
• Ümit → ümitvar dindar
• Korku tek başına → korkak dindar
• Saldırganlık → saldırgan dindar
• Kin ve nefret → kindar dindar
  Zerafetle yoğrulmamış iman, soğuk ve etkisiz bir dindarlık üretir.

Ahlâk Boyutu: Maksat ve meyve

İman ve ibadetin hayatta kurmak istediği nihai gaye ahlâktır. Gerçek dindarlık; ana-babaya iyilik, yoksula sahip çıkma, komşuyu gözetme; cana kıymamak, zinaya yaklaşmamak, içkiden ve hayasızlıktan uzak durmak; yetim malına dokunmamak, sözde durmak, ölçü-tartıda dürüst olmak, rüşvetten kaçınmak, kul ve kamu hakkına riayet etmek; canlılara, tabiata ve değerlere zarar vermemek gibi emir ve yasaklarda görünür. Ahlâk eksenli dindarlık olmadan niceliksel göstergeler aldatıcıdır.

Gösterişin Tuzu: Dinle arasına mesafe koyar

Sanal, görsel ve gösterişçi dindarlık, gerçek dindarlık değildir. Dindarlık; Yaratıcıya bağlılık, mahlûkata merhamet, tevazu ve muhabbet demektir. Başkasını hor görmek, bağnazlık ve ötekini yok saymak dinin daraltılmasıdır.

Araştırmaların Sınırı

Bugüne kadar dindarlığın manevî-derunî boyutunu doğrudan ölçebilecek bir yöntem geliştirilemedi. Sayısal göstergeler faydalı ipuçları verse de, iç dünyanın hakikatini kapsayamaz. Bu yüzden dindarlığı anlamaya çalışan çalışmalar, bilgi–duygu–ahlâk üçlüsünü birlikte gözetmeli; nicelikle birlikte niteliği merkeze almalıdır.

Sonuç: Bütünlüklü bir dindarlık

Gerçek dindarlık; sahih bilgi ile beslenen, ihlâs ve samimiyet ile derinleşen, ahlâk ile meyve veren bir bütünlüktür. Şekil ruha, nicelik niteliğe, ibadet ahlâka bağlandığında din ile dindarlık arasındaki mesafe kapanır. Bugün ihtiyaç, gösterişi değil takvâyı, gürültüyü değil huşûyu, yargıyı değil merhameti çoğaltan bir dindarlık tasavvurudur.

Not: bu yazı hazırlanırken Prof. Dr. Mehmet Görmez hocanın yazısından alıntı yaparak hazırlanmıştır.